81. rocznica rozstrzelania

W środę 21 października 2020 roku przypada 81. rocznica rozstrzelania przez Niemców 30 obywateli miasta i okolicy. Z uwagi na panującą pandemię koronowirusa, w tym roku gostyńskie obchody będą miały odmienny charakter. Ograniczą się do mszy świętej. Nie będzie tradycyjnej manifestacji w miejscu egzekucji. O godzinie 17.00 w kościele farnym pw. św. Małgorzaty odprawiona zostanie msza w intencji pomordowanych. W zależności od obowiązującego w tym dniu na terenie powiatu stopnia obostrzeń, uczestnicy mszy będą musieli dostosować się do przepisów. Po mszy delegacje władz samorządowych gminy i powiatu oraz kombatantów złożą – w imieniu wszystkich mieszkańców ziemi gostyńskiej – symboliczne wieńce i wiązanki kwiatów pod pomnikiem rozstrzelanych na Rynku. Obowiązujące ograniczenia i dbałość o zdrowie mieszkańców nakazują rezygnację z rocznicowej manifestacji.

* * *

W maju 1939 roku Reinhard Heydrich przedłożył pierwsze wskazówki w sprawie wykorzystania policji bezpieczeństwa (Sicherheitspolizei – Sipo) i służby bezpieczeństwa (Sicherheitsdienst – SD) w Polsce. Równocześnie w Głównym Urzędzie SD została utworzona Zentralstelle II P (Polska), która miała zbadać wszystkie wydarzenia dotyczące Niemców w Polsce, a powstałe wówczas zestawienia przekazać do dyspozycji grup operacyjnych. Pod koniec maja przygotowania objęły już nie tylko sporządzanie list „osób przewidzianych do ujęcia w Polsce”, ale i wskazanie bezpośrednich realizatorów tych zadań, a także formę tych operacji.

Drugi rodzaj list z nazwiskami Polaków przeznaczonych do zlikwidowania sporządzano w pierwszych tygodniach okupacji. Opracowywały je miejscowe placówki bezpieczeństwa, głównie w oparciu o dane Niemców mieszkających tutaj do roku 1939. Ponadto wykorzystywano znalezione akta polskich urzędów i stowarzyszeń. Na listę trafili też faktyczni lub domniemani wykonawcy egzekucji na niemieckich dywersantach w pierwszych dniach wojny (w tym też członkowie Batalionu Obrony Narodowej „Rawicz”, który rozstrzelał 19 Niemców w Małachowie i okolicy).

Do końca września 1939 roku egzekucje Polaków w Poznańskiem odbywały się przede wszystkim skrycie. Masowa i publiczna likwidacja polskich elit rozpoczęła się w pierwszych dniach października na wyraźny wniosek Arthura Greisera. Od tej chwili oddziały Einsatzgruppe VI przeszły do własnych procedur sądownictwa doraźnego – sprawy załatwiano hurtem i w rekordowym czasie. Odtąd miały też charakter publiczny. Jednostki podległe Einsatzgruppe VI zamordowały w tym okresie 250-300 osób (w Gostyńskiem 48). Dokładnej łącznej liczby nie sposób ustalić, gdyż formacje te nie prowadziły jakiejkolwiek ewidencji swoich czynów.

19 października 1939 roku rozpoczęły się w Wielkopolsce aresztowania polskich działaczy politycznych, weteranów powstania wielkopolskiego i śląskiego, urzędników, ziemian, nauczycieli, znanych działaczy społecznych. Zgodnie z tajną dyrektywą Arthura Greisera z 29 września 1939 roku, ludzie ci mieli być fizycznie wyeliminowani. Z niemałym trudem udało się badaczom ostatecznie ustalić, że sprawcami egzekucji w Gostyniu, Krobi i Poniecu były oddziały Einsatzkommando 15 (2/VI), wchodzące w skład grupy operacyjnej Einsatzkommando VI. Dowodził nim bezpośrednio Strurmbannführer SS Franz Sommer.

Aresztowano wówczas 40 mieszkańców Gostynia i okolicy. W publicznej egzekucji zginęło 30 osób. Rozstrzelani zostali: Antoni Gościniak, Antoni Graeve, Henryk Grocholski, Józef Hejnowicz, Mieczysław Hejnowicz, Franciszek Heyduk, Jan Jasiak, Szczepan Kaczmarek, Leon Kapcia, Stanisław Karłowski, Leon Kwaśny, Józef Łagodziński, Hipolit Niestrawski, Szczepan Paluszczak,  Wojciech Pawlak, Stefan Pawlak, Kazimierz Peisert, Maksymilian Piątkowski, Edward Potworowski, Józef Rosik, Jan Rosiński, Stefan Skiba, Tomasz Skowron, Franciszek Staszak, Kazimierz Stryczyński, Wawrzyniec Szwarc, Franciszek Wawszczak, Roman Weiss, Kazimierz Wierachowski i Stanisław Zydorczyk.

Cześć Ich pamięci!